Wieczna wędrówka

Podróże kształcą. Wyobraźmy sobie, że podróżujemy przez całe życie. Że całe pokolenia naszych przodków też przemierzały świat i wchodziły w interakcje z miejscową ludnością. Jakie wartości z tego płyną? Jaka kultura mogła wytworzyć się na bazie takiego modelu życia?

Dlaczego kultura romska jest niepowtarzalna?

Kultura romska kształtowana przez wieki wędrówek nie ma głębokich korzeni ani
w literaturze, ani w architekturze. Mimo to jest żywa, wielobarwna i niepowtarzalna.
Etnolodzy zaznaczają, że nomadyzm był najistotniejszą cechą tożsamości grupowej.
Niósł ze sobą specyficzny styl i filozofię, wpływał na strukturę wewnętrzną, normy społeczne, instytucje, zwyczaje i obrzędy w życiu Romów.

Tradycyjne zajęcia

Romowie funkcjonowali na obrzeżach społeczeństwa i nauczyli się wykorzystywać swoje umiejętności tak, aby współgrać z otoczeniem. Świadczyli usługi, na które było zapotrzebowanie. Jednocześnie zachowywali kastowe podziały między przynależnością grupową, a wykonywanym zawodem. Istniały grupy cygańskie specjalizujące się
w tresurze niedźwiedzi lub handlujące końmi. Główne dziedziny tradycyjnej działalności Romów to rzemiosło, handel, rozrywka i wróżba. Cyganie byli znani jako znakomici kowale, ślusarze czy stolarze. Kobiety romskie często zajmowały się handlem.

Jakie tradycyjne zawody romskie przetrwały próbę czasu?

Zmieniająca się na przestrzeni lat gospodarka wyparła większość zwyczajowych dziedzin działalności romskiej: handlarze końmi, wróżki, cyrkowcy i kuglarze znikali
z dróg wraz z taborami. Spośród najbardziej tradycyjnych romskich zajęć przetrwały handel i muzyka. Dziś Cyganie sprzedają samochody, tekstylia, sprzęty AGD.
A ich muzykę można usłyszeć na ulicach, weselach, koncertach i festiwalach.

Zawody romskie dzisiaj

Społeczność romska poszukuje nowych dróg rozwoju wraz ze zmieniającymi się okolicznościami, zmianami cywilizacyjnymi i coraz silniejszą potrzebą integracji społecznej. Romowie zaczynają wykonywać takie same zawody, jak inne grupy społeczne. Są nauczycielami, urzędnikami, przedsiębiorcami.

O czym mówi romskie prawo romanipen?

Najważniejsze wartości kultury romskiej można odnaleźć w niepisanym i znanym tylko Romom zbiorze obowiązujących ich praw – romanipen. Jest to kodeks postępowania, którego nieprzestrzeganie zagrożone jest skalaniem. Kodeks ten dotyczy każdej dziedziny życia, odnosi się do wykroczeń dokonanych w obrębie własnej i obcej grupy.

Prawa mówiące o czystości

W romanipen zawarte są normy dotyczące czystości pożywienia oraz zachowań – szczególnie wobec kobiet, a osoby i rzeczy są podzielone na czyste oraz nieczyste.
Za nieczyste uważa się np. spożywanie końskiego mięsa, bieliznę kobiety, kobietę
w czasie menstruacji czy porodu. Wewnętrzne zróżnicowanie wśród rodów cygańskich wpływa na odmienne podejście do przedmiotów i zachowań nieczystych. Dla pewnych grup skalany jest kontakt z ziemią, co wyklucza wykonywanie zawodu rolnika czy górnika.

W walce o tożsamość

Z zawartych w romanipen praw wynika, że jednym z najgorszych przestępstw jest oszustwo wobec „swoich”, a najważniejszą wartością jest lojalność wobec grupy. Doskonałym przykładem świadczącym o wierności własnemu środowisku jest język romani. Romowie posługują się między sobą mową, której nie przekazują „gadziom” (nie Cyganom), ta nadrzędna zasada przestrzegana od wieków we wszystkich rodach cygańskich pomagała utrzymać w tajemnicy odrębność i zachować tożsamość.

Przenikanie kultury romskiej i polskiej

Kulturoznawcy zaznaczają, że każda kultura posiada swój zbiór wartości. Nie ma kultury „lepszej” lub „gorszej”. Kultura romska jest odmienna od polskiej, przez co wzbudzała wiele kontrowersji. Krytykowano bądź podziwiano cygański styl bycia, obyczaje i obrzędy. Polacy, którzy z sentymentem opowiadają o cygańskich wróżkach odnajdą je w filmach i książkach. Romowie wywarli duży wpływ na polską literaturę, kinematografię i malarstwo. Ich wizerunek w sztuce różni się od medialnego, gdzie Cygan to żebrak, oszust, złodziej lub ofiara nietolerancji. To co powszechnie wzbudzało najwięcej sporów, dotyczyło modelu cygańskiej rodziny (bardzo młode małżeństwa, wielodzietność, analfabetyzm, brak pracy czy stałych dochodów) lub często powtarzającego się obrazu Cygana-złodzieja. Wszystkie te elementy powodowały niechęć lub agresję, zwiększały wzajemne uprzedzenia.

Zmiana negatywnych postaw

Obecnie sytuacja ulega zmianie. Od momentu przymusowych osiedleń kultura romska ulega licznym przeobrażeniom. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat Romowie dostosowują swoje zwyczaje do norm społecznych przyjmowanych w kulturach,
w których goszczą i uczą się od swoich sąsiadów wszystkiego, co może im zapewnić lepszą przyszłość.